Wilhelm Andreas Wexelsen
Karl-Ludvig Grønhaug, 2003

Wilhelm Andreas Wexelsen ble født 8 april 1828 i Ringsaker, der faren Wexel Hansen var forpakter på embedsgården Dusgård til pastor Jens Christian Schandorff Delphin (1799-1840). Han ble døpt 11 juni samme år i Ringsaker kirke. Faren var tidligere forvalter av Hurdals glassverk til det ble solgt til private interesser i 1824. Senere, da pastor Delphin giftet seg den 13 juli 1829 med Wexel Hansens svigerinne Fredrikke Wilhelmine (Rikke) Wexels, flyttet de til Østre Toten.

Wilhelms eldste bror, presten Fredrik Wexelsen, har fortalt minner fra barndomshjemmet, nedskrevet av hans sønn:
". . . . Medens saaledes barndomshjemmet gav stærke og dybe indtryk i barnesindet, var det ikke rart bevendt med den boglige undervisning og lærdom. Hans mor lærte ham tidlig at læse, hvilket han ingenlunde fandt morsomt men gjerne saa snart som muligt vilde slippe fra. Bedre smagte det, naar hun sang for ham, fortalte eller læste høit. Af hende lærte han allerede som liden Grundtvigs navn at kjende; hun læste nemlig for ham af en "bibelkrønike", maaske den som siden i omarbeidet udgave kom ud i 1828 og som senere er paany udgivet af C. L. Brandt 1879 . . . . ."

Fra boken: "Biskoper og Prester efter reformasjonen, Bergen stift" av D. Thrap (1896) henter vi følgende vita om Wilhelm Andreas Wexelsen:

Han var først i huset hos prost Krag* i Vaagaa fra 1839 til 1842, på Fredrikshalds Latinskole (Halden) til 1847, siden ett år hos Heltberg (Kristiania). Fikk ex.art. 1848 (3), ex.philos 1849 (3), ex.theol 12 desember 1855 (3), pract. 1858 (2). Var som kandidat lærer ved Kaptein Dessens Privatskole i Trondhjem og to måneder ved Klæbu Seminarium. Ble 13 oktober 1858 personel kapellan hos sokneprest til Hitteren (Hitra), 22 oktober 1864 residerende kapellan til Øvre Stjørdalen, 15 Oktober 1870 sokneprest til Ofoten, 4 mai 1878 sokneprest til Eid (Nordfjordeid), 17 mai 1884 sokneprest til Oppdal, S. Trondhjems amt, entlediget med pensjon 21 mars 1890. Gift i Vor Frue Kirke i Trondhjem 13 Juli 1860 med Johanne Henrikke Lyng, født 12 august 1837, død 21 desember 1892, datter av kjøpmann i Trondhjem Johan Daniel Fürstemberg Lyng og hustru Ingeborg Martha Vanvig.

Familiebilder:
               

Som pensjonist flyttet Wilhelm Andreas Wexelsen til Oslo (Saxegårdsgt. 8), der kona døde i 1892 (kreft i halsen). Wilhelm døde i Kristiania den 19 mars 1904 og ble gravlagt i Vår Frelsers gravlund. Støtten hans står fortsatt der.
I 1900 bodde han sammen med sin datter Andrea i Vinjesgt. 1 (ved Geitemyrsveien 52).  (I 1.et. med 4 rom + kj., husleie kr. 600, de hadde en tjenestepike, Petra Svendsen f. 1863, Verdal)

I bladet: "Eid Kyrkja 1849 – 1949" er det en artikkel av H. C. Roti: "Prestar i Eid dei siste 100 år" (Oktober 1949):

"Wilhelm Andreas Wexelsen var fødd i 1828. Han vaks opp på Hedmark og Toten, der far hans hadde ein mindre gard. Mor hans var syster til den kjende grundtvigianaren presten W.A. Wexels i Kristiania, kjend og som salmediktar ("Så vide om land som sol mon gå", "O, tenk når engang samles skal" o. fl.).
"Einfeld kristentru, vyrdnad for alt arbeid, kroppsleg som åndeleg, og frilynde i alle høve" rådde i barneheimen hans, seier Jacob Aaland om han.

Frå den kjende opplysningsmannen prost Krag* i Vågå, som han gjekk i skule hos, fekk han og sin folkelege og nasjonale hug styrkt. I studietida var han mykje i huset hos morbror sin, presten Wexels. Med Wexels grundtvigianske syn skulle ein tru at den unge studenten vil finna stød for sitt folkelege syn. Men Wexels var helst fåtalande og tok seg vel i det heile ikkje så mykje av systerson sin på den måten. Han vart derfor gåande nokså einsleg i huset utan den kveik som hans hungrige sjel lengta etter. Heller ikkje på universitetet fann han den hjelp til avklåring som han tykte han trong. Han kom derfor ut av studietida nokså oppriven og usikker. Men litt etter kvart streid han seg fram til det livssynet han seinare fylgde, og som elles var i samklang med hans djupaste kjensleliv og med arven frå fedreheimen. Til Eid kom han i 1878. Han hadde då vore prest nokre år i Trøndelag og Nordland. Han likte seg godt her i Eid, likte prestegarden, likte sers godt å stella i hagen, var ikkje lite av ein gartnar, fekk tak i sjeldne plantar og tre og gledde seg når han fekk det til å gro og trivast. Han likte godt og bygdefolket, og var i det store og heile vel omtykt av desse og. Det grundtvigske livssynet hans hadde kanskje mindre feste i dei krinsar presten mest skulle finna studnad hos og arbeida saman med. Men endå verre var det at han var venstremann. Det var noko uhøyrt den gongen at ein prest kunne vera venstremann. Men W. dølgde aldri meiningane sine i så måte heller og tok mangt eit tak for venstrepolitikken både på møte og utanom. Om han såleis kom til å gjera seg til talsmann for eit syn som var mange imot, vart han likevel av den store mengd avhalden og vel lika. Hans smålåtne og folkelege ferd var nett som folk i bygda tykte om, og dette vart eit band som batt prest og kyrkjelyd saman.

Men W. fekk og sine uvener her. Ein mann med så særmerkte meiningar måtte få motstand. Og heilt velviljug var ikkje denne alltid. Det var ikkje i hans tid sakristi i kyrkja. Prestestolen var langs veggen framfor oppgangen til preikestolen. Wexelsen hadde den vanen at han dreiv att og fram på golvet før han gjekk på stolen**. Dette kjende han seg brydd av, og han meinte det distraherte kyrkjelyden og. Han fekk då løyve til å hengja opp eit forheng framfor stolen så han kunne sitja og gå som det høvde han best. Men då kom det eit vondkynt og harselerande stykke i "Fjordenes Blad" ("Fjordabladet"), der dei spurde om presten var redd for å syna seg for kyrkjelyden sin. "Sakristiet" likna elles meir eit fuglebur eller marknadstelt enn eit sakriti. Ataket var anonymt (som slike feige åtak plar vera), men mistanken feste seg ved ein einskild mann som forfattar, og folk flest var harme for stykket. Som ventande var, vart presten både sår og harm for slike bakhaldsåtak. Han svara då at når nokon tok forarging av forhenget, som han sjølv hadde kosta, så skulle han ta det ned att. Og han fekk soknestyret sitt løyve til det. Men presten fekk ikkje fred for det. Det kom så eit nytt åtak på han fordi han - som det heitte - sjølvrådig hadde teke vekk eit "sakristi" som soknestyret hadde vedteke skulle vera der. Presten måtte då få soknestyret sitt vitnemål om at "fjernelsen var foregått med dens vidende og vilje".

I 1879 var den kjende politikaren - fleire år tingmann frå vårt fylke - Lasse Trædal lærar i Eid krins. (Han var vikar for Klaus Langeland som var sjuk). Saman med Otto Blehr og Wexelsen fekk han skipa "Eids folkesamlag", som nærast kan kallast eit foredragslag, der det og kunne vera ordskifte om ymse spørsmål. Wexelsen heldt fyrste foredraget i laget. Det var om "Den kristne kirke". Det kom så eit åtak, som i formen var på laget, men røynleg var på dei som hadde med laget å gjera. Presten gav eit svar som slutta omlag så: "Slukk ikke andres lys for at Deres eget skal brenne klart. Man blir ikke hvitere selv, om man sværter andre".

W. var prest her i Eid til 1884, då han fekk Oppdal prestekall i Trøndelag. Han hadde før vore prest i Trøndelag, og frua hans var frå Trondheim. Det var derfor mangt som drog han tilbake dit. Han døde i 1904 i Oslo, der han budde etter at han hadde teke avskil.

To av døtrene hans vart gifte med kjende politikarar, Lasse Trædal frå Sogn, og presten Alfred Eriksen, som sist var prest i Oslo".

(*) Hans Peter Schnitler Krag ("Vågåpresten"), 1794-1855, var prost og folkeopplysningsmann. Han ga ut "Sagn, samlede i Gudbrandsdalen" (1838) om slaget ved Kringelen den 26de august 1612, og "Kort utredning om Fredrikshald by og dens Krigshistorie" (1848). Grunnla Eidsvoldsgalleriet i 1849. Han fikk to berømte sønner, Hans Hagerup Krag (1829-1907) vegdirektør, og Ole Herman Krag (1837-1916) som utviklet Krag-Jørgensen geværet.

(**) Ludvig Trædal d. y. forteller at han traff en gammel kone da han bodde på Eid rundt 1950. Hun husket Wexelsen fra hun var liten. Han var så plaget av hodepine at han måtte gå frem og tilbake i sakristiet. Kanskje er det fra ham vi har arvet migrenen som hans datter, bestemor Ragnhild, var så plaget av. Vanligvis legger vi oss i et mørkt rom. Jeg har også en annen type der det er umulig å sitte eller ligge. Eneste lindring er å vandre frem og tilbake i oppreist stilling til tablettene virker. (K-L Grønhaug, 1995).

I "Kyrkjeblad for Eid og Stårheim", juni 1951 er det en artikkel "Minner og opplevelser fra Nordfjordeid 1883-1892", av kirkesanger M. Syltevik:

"I sognepresten, hr. W. Wexelsen, fikk jeg en utmerket støtte. Han var en farbror til statsråd, senere biskop Wexelsen, grundtvigianer og på samme tid en særdeles hyggelig, velmenende og god mann. Vi fikk arbeide godt sammen, og jeg tror vi holdt gjensidig av hinannen, tross forskjellig syn i enkelte spørsmål. Jeg minnes ham med aktelse og kjærlighet.

Om søndagene, når der ikke var gudstjeneste, hadde vi opbyggelsesmøter i skolehuset, og om søndagskveldene sang - eller foredrag - og samtalemøter med ungdommen. Møtene var godt søkte. De kristelige venner, med hvem jeg fikk dele fortrolighet, var ikke så mange, men de var trofaste, og vi holdt godt sammen. Her var en god arbeidsmark, om enn tildels vanskelig.

Sogneprest Wexelsen gjorde mig snart opmerksom på en ting som han anså skadelig for bygden og hemmende for det kristelige arbeide i det hele på det kjære Eid. Der var 6-7 ølsjapper og som følge herav adskillig drikking. Han var klar over at her burde gjøres noget for dette og talte med mig om det for å høre min mening.
Jeg svarte at jeg trodde der måtte forsøkes med en avholdsforening. Og så burde man prøve å få vekke en folkeopinion mot sjappevesenet. Wexelsens stilling til en avholdsforening må jeg omtale litt nærmere. Jeg syntes det er så anerkjennelsesverdig og vakkert og kan være et godt eksempel for andre med lignende synsmåter.
Han sa: "Vi grundtvigianere er prinsipielt imot avholdsforeninger. Vi resonnerer så, at vi i vårt dåpsløfte om forsakelse av alt det onde har lovet Gud alt som hører til kristendom. Derfor har vi imot avholdsløftet som noget nytt. Det kritise­res sterkt av mine venner". (I parentes tilføier jeg, at hans meningsfelle Ullmann nylig hadde sagt omtrent slik, at han heller vilde ha et land av drankere enn et land av avholdsmenn). "Men", sier Wexelsen, "forholdene her er slik at noget bør gjøres. Og jeg går med i avholdsforeningen. Mine venner får dømme meg som de vil".
Og han gikk med av helt hjerte. Dette syntes jeg var så rett og greit. Vi må vokte oss for at vi ikke lar våre teorier stå iveien for praktisk ar­beide, når forholdene krever det. Meget få pre­ster var den gang med.
Nok var det, avholdsforeningen kom istand og kampen mot ølsjappene endte med at de blev stengte, tross mange av våre mest innflydelsesrike menn holdt på dem."

J. D. F. L. og Aagot Wexelsen	Gravstedet til W. A. Wexelsen. Vor Frelsers gravlund, grav nr. B3801012	W. A. og Johanne H. Wexelsen	Kari og Wexel Alf  Wexelsen

Retur til Wexelsen-siden.